Het atelier van Jos de l´Orme is gevestigd in de voormalige Juliana Stolberg meisjesschool in Scheveningen. Jos haalt ons af bij de hoofdingang en brengt ons naar een van de oude klaslokalen waar hij bezig is als graficus met als specialisatie de houtsnede.
Jef Bosman en ik betreden een prettige evenwichtige ruimte met een groot raam. Door het raam kijken we naar een stukje wildernis en het ruisende geluid van grote bomen, zo dicht bij het raam laat ons de stad helemaal vergeten. Niet zelden zijn kunstenaars werkzaam in de nabijheid van een structurele complexiteit zoals die van bomen en ook Jos heeft zich al meerdere keren laten inspireren door deze bomen. Hij vertelt dat bomen centraal staan in zijn aandeel van de tentoonstelling ´Amulet´ op het Landgoed Beeckestijn in Velsen-Zuid.
Ineens overkomt mij een gevoel van romantiek. De ongeremde natuur buiten met zijn groenbruine tinten roept ontspanning, schoonheid en een plezierige melancholie in mij op terwijl de harde contrasten van de houtsneden, die Jos voor ons heeft opgehangen, mij uit mijn dromerigheid wakker schudden. Jos schuwt grote formaten niet. Aan de linkerwand van het atelier hangt een groot werk van een pulserende energie. Anderzijds gaat er ook een kalme kracht van uit. Het stimuleert mij visueel zo sterk, dat ik ernaar moet kijken.
We staan voor een houtsnede van 2×3 meter, in zwart-wit waarin de evolutie van de mens uit het paradijs wordt afgebeeld. Op de voorgrond zien we verschillende dieren, allemaal bosbewoners, vlakbij de oever van een meertje waarin meerde grote vissen, zelfs ook een Nautilus uit de oertijd, direct onder het wateroppervlak drijven. Op de achtergrond ontdekken we de kleine silhouetten van een vrouw en een man naast een moderne stad. Maar de dieren spelen hier zeker de hoofdrol, niet de mens.
De precisie van de gutsen, de liefdevolle aandacht voor flora en fauna, en de diepe ruimte die zich achter de voorgrond–figuren opent, in dit alles culmineert de headline van de woorden: In het begin. Het is een stukje paradijs en toch voelt het niet als een ´light and airy moment in time´. Het werk staat onder de spanning van dualiteiten, vooral gesymboliseerd door het zwart en het wit als de twee oerkrachten die in alle tijden met elkaar blijven twisten. De spanning zit voor mij ook in het gevoel dat de dieren en de planten en vooral de dramatische wolkenformaties op een bepaalde manier worden weergegeven.
Jos de l’Orme accentueert met zijn techniek alleen de highlights en hij raakt precies het punt van de drempel waarin de dingen beginnen zichtbaar te worden. De vormen van de wezens en de dingen verschijnen op het papier alsof er plotseling in een diepzwarte wereld iemand een fel licht heeft aangezet. Het is een beetje beangstigend om te zien dat iets schijnbaar zomaar uit het niets kan opduiken. En zo werkt het ook bij een andere houtsnede waar op het hoofd van een wolf te zien is. Het hoofd bevindt zich in het centrum van de houtsnede, midden in een naaldachtig lijnenspel. Het hoofd verzuipt bijna in dit lijnenspel en dit maakt dat de wolf aanwezig en tegelijkertijd niet aanwezig is.
De manier waarop Jos de l’Orme de breedte, de diepte en de afstanden van de lijnen gutst, maakt dat de vormen en volumes slechts aangeduid worden zonder dat er een contourlijn nodig is. Op die manier ontstaat er een oscillerend effect op het tweedimensionale oppervlak. Jos legt uit dat hij de houten platen eerst met zwarte inkt voorbhandelt om daarna een tekening uit te gutsen. We zijn zeer verrast wanneer hij ons vertelt dat hij onder grote fysieke inspanning en met behulp van eetlepels de houtsnede uiteindelijk op papier in spiegelbeeld afdrukt.
De kunstenaar werkt en woont weliswaar in Scheveningen maar zijn verbinding met Haarlem is nog steeds heel levendig, vooral omdat Haarlem een stad voor grafici is. In de zogenoemde ´Kleine Zaal´ van de Vishal heeft Jos al meerdere keren werk tentoongesteld.
CP Leinenbach
